Harmonieleer Het begrip harmonieleer Majeur en mineur toonladders Veelvoorkomende akkoordprogressies Akkoordprogressies perfectioneren Moduleren Tot slot

Het begrip harmonieleer

---

De harmonieleer beschrijft de verhouding van akkoorden ten opzichte van elkaar, en schrijft voor welke akkoorden elkaar mogen opvolgen.
Historisch gezien kunnen we spreken van verschillende harmonieleren: de Klassieke harmonieleer is beperkter dan de Romantische, waarin veel meer verschillende akkoordopeenvolgingen mogelijk zijn.
In de twintigste eeuw werden veel regels van de Klassieke en Romantisch harmonieleer volledig losgelaten en spreken we in veel werken van atonaliteit of modaliteit.

Principes van de klassieke harmonieleer

De Klassieke harmonieleer gaat ervan uit dat een werk in een vaste toonsoort staat. Binnen die toonsoort zijn er verschillende akkoordfuncties, met als belangrijkste de tonica en de dominant.
De tonica klinkt als "thuis": het is het akkoord waarmee een stuk begint en eindigt.

De dominant is het akkoord dat altijd vóór de tonica komt en ervoor zorgt dat de muziek naar de tonica toe wil bewegen.
Daarnaast zijn er verschillende akkoorden die deze dominant weer kunnen voorbereiden. Deze akkoorden noemen we subdominanten. Zo kan je een heel muziekstuk analyseren door te kijken naar de functies van de gebruikte akkoorden.
In de meeste gevallen volgt popmuziek de regeltjes van deze klassieke harmonieleer.

Het is handig als je de onderdelen "Toonladders" en "Akkoordentheorie" van deze website vooraf hebt bestudeerd. We zullen enkele essentiële zaken nogmaals herhalen, maar het grote geheel zul je pas zien als je de theorie uit deze beide onderdelen hebt doorgenomen.

Melodieleer

Melodieleer is, simpel gezegd, een apart onderdeel van de harmonieleer. De melodie doet iets met de akkoorden en de akkoorden doen iets met de melodie. Samen vormen zij dus één geheel.
Wij zullen het begrip melodie hier gebruiken als een reeks van noten die op elkaar volgen, een samenhang heeft, een bepaald begin en einde heeft, en een bepaalde structuur volgt. In de klassieke harmonie- en melodieleer spreek je dan over een verdeling in voor en nazin, vraag en antwoord van een muziekstuk, variaties, of, als je het heel eenvoudig wilt ziet, de onderverdeling van een song in refreinen (Engelstalig Chorus), coupletten (Engelstalig Verse), bruggen (Engelstalig Bridges), einde (Engelstalig Outro), etc.
Een melodie moet dus niet alleen maar structuur hebben, het resultaat moet ook als een muzikaal geheel, een muzikale entiteit, worden ervaren.

Majeur en mineur toonladders

---

De harmonieleer bestudeert samenklanken, verbindingen van samenklanken en de verhoudingen van samenklanken ten opzichte van elkaar en ten opzichte van een tonaal centrum in het bijzonder. Dit hebben we al uitgelegd in de website onderdelen "Toonladders" en "Akkoordentheorie".
Voor het begrijpen en eventueel zelf componeren van popmuziekstukken (songs), is het vooral van belang om akkoordprogressies te leren. De harmonieleer gaat nog veel dieper in op (samengestelde) intervallen, samenklanken, enharmonische verwisselingen, diatonische en chromatische halve tonen, etc. Dat voert voor deze website wat te ver, daar kun je gespecialiseerde literatuur voor bestuderen. We houden ons vooralsnog even bij akkoorden. Als je je geheugen nog wat wilt opfrissen, lees dan nog een keer het website onderdeel "Akkoorden diagrammen".

Het houvast voor jezelf als componist, en voor de luisteraar als ankerpunt, is het denken in, en horen van toonladders. Een muziekstuk wordt in haar klank bepaald door de toonladder die wordt gebruikt.

De structuur van een majeur toonladder

We geven een voorbeeld: de song "Go Your Own Way" van Fleetwood Mac staat in de toonsoort F majeur (Engels: F Major).
Als je het website onderdeel "Toonladders" hebt bestudeerd, dan weet je dat een majeur toonladder bestaat uit intervallen volgens de volgorde (we noemen dit het stappenplan): 1   1   ½   1   1   1   ½.

We geven nogmaals de tabel met majeur toonladders uit het website onderdeel "Toonladders":

De noten die bij de F majeur toonladder horen zijn: F G A B♭ C D E F.
Daarnaast moet je nog weten dat als je de noten vertaald naar akkoorden, een majeur toonladder (in ons geval de F majeur toonladder) de volgende "toontrappen" kent:

Als je goed hebt opgelet, dan heb je gezien dat een aantal Romeinse cijfers in kleine cijfers zijn, de ii, iii, vi en vii. Dat is niet zonder reden. De kleine cijfers geven aan dat het akkoord bij de noot, een mineur akkoord moet zijn.
De F majeur toonladder met akkoorden ziet er dan uit zoals hiernaast.
De majeur akkoorden zijn omcirkeld en hebben een groot Romeins cijfer, de mineur akkoorden hebben een klein Romeins cijfer. Met behulp van het stappenplan en de toontrappen, zoals hierboven uitgelegd, weet je dus heel snel welke akkoorden, majeur en mineur, in een song verwerkt kunnen worden.

Hiernaast zie je een stukje van de song "Go Your Own Way" van Fleetwood Mac, met de akkoorden erbij.
Je ziet hoe deze song "volgens het boekje" is gecomponeerd.
Het F, C en B♭ akkoord zijn majeur akkoorden, en je ziet dat het akkoord op de toontrap vi (de Sext), als een mineur akkoord in de song is verwerkt, dus als een Dm (D mineur).

Door te denken in intervalnamen en toontrappen, weet je altijd welk akkoord, in welke toon (majeur of mineur) moet worden toegepast in een song. Dat hoeft niet altijd zo te zijn natuurlijk, maar als je popsongs gaat bestuderen, zul je heel vaak zien dat deze volgens een strikt toonladder-stramien zijn opgebouwd.
Dat is ook voor de luisteraar erg belangrijk, omdat hij daardoor heel snel de song leert kennen, en heel snel kan meeneuriën. Dat is natuurlijk dé formule voor het scoren van een hit.

Bij complexere populaire muziek, als symfonische rock, jazzrock, fusion en dergelijke, wordt dit principe vaak verlaten en komt er meer atonaliteit om de hoek kijken.
Atonale muziek is "niet tonaal", het kent geen specifieke toonsoort.
Alle tonen zijn in atonale muziek ongeveer even belangrijk, en een dergelijk muziekstuk volgt dus niet het interval en toontrapsysteem zoals we in het voorbeeld van de song van Fleetwood Mac hebben gezien.

De structuur van een mineur toonladder

Een mineur toonladder met haar bijbehorende akkoorden werkt ongeveer hetzelfde als een majeur toonladder, alleen het stappenplan van de intervallen is anders, namelijk: 1   ½   1   1   ½   1   1.
We geven de tabel met mineur toonladders uit het website onderdeel "Toonladders". We hebben de zogeheten parallelle (verwante) majeur toonladders ook in de tabel opgenomen, die informatie kun je gebruiken bij moduleren, wat we verderop behandelen.

We nemen als voorbeeld de G mineur toonladder, waar de volgende noten bij horen (zie de tabel): G  A  B♭  C  D  E♭  F  G.
De "vertaling" van de noten van de G mineur toonladder naar akkoorden, op basis van de intervallen (Romeinse cijfers), is als volgt:

Hiernaast zie je de G mineur toonladder met de bij de noten behorende akkoorden, zoals in bovenstaande tabel al aangeduid. Je ziet dat de Romeinse cijfers qua grootte (kleine en grote Romeinse cijfers) afwijken van die, welke je bij de majeur toonladder hebt gezien. Ook in dit geval hebben we de majeur akkoorden omcirkeld.
Om te voorkomen dat we al te veel hulplijntjes boven de notenbalk moeten trekken, hebben we een F sleutel in plaats van een G sleutel op de notenbalk genoteerd.

Hiernaast zie je het eerste couplet en het refrein van het nummer "Feeling Good" van Muse, een popsong in G mineur. Je herkent ongetwijfeld de akkoorden weer terug, zoals we deze bovenstaand hebben geïdentificeerd in de tabel.

De majeur akkoorden zoals E♭ en B♭ herken je direct, net zoals de mineur akkoorden Gm, Cm en Dm.
Ook deze song is weer volgens het boekje gecomponeerd.

We hopen dat de theorie over de manier waarop je vanuit een toonladder naar akkoorden kunt werken, duidelijk is.

Als je dat wat lastig vindt om dit voor de vuist weg te doen, dan kun je altijd nog de "Noten/Akkoorden transponeerhulp (tool)" gebruiken die je vindt bij het website onderdeel "Toonladders", of de "Akkoordenzoeker (tool)" van het website onderdeel "Akkoorden theorie".

Veelvoorkomende akkoordprogressies

---

Akkoordprogressies zijn het fundament van zo ongeveer alle popsongs. Eigenlijk zijn er niet eens zo heel veel progressies die je moet leren om popsongs te spelen of te componeren, je zult merken dat de meeste akkoordprogressies eigenlijk allemaal variaties op hetzelfde thema zijn.
Een akkoordprogressie is simpelweg een rijtje achter elkaar gespeelde akkoorden, die vanwege hun onnderlinge verhouding in de toonladder (denk aan de Romeinse cijfers die je zojuist geleerd hebt), bijzonder welluidend klinken. Er komt nog veel meer bij kijken, maar daarover later meer.
Onderstaande akkoordprogressies lees je als volgt, waarbij we de toonladder van C majeur als uitgangspunt nemen. Deze toonladder is: C  D  E  F  G  A  B  C.
Stel dat de akkoordprogressie bestaat uit I - IV - V.
In het geval van de C majeur toonladder zijn dat de akkoorden C (I), F (IV) en G (V).
Zou je de E♭ Majeur toonladder nemen, dan is de akkoordprogressie E♭ (I), A♭ (IV) en B♭ (V).

Als je in mineur toonladders denkt, dan is de akkoordprogressie i, iv en v (de kleine Romeinse cijfers!)
In het geval van de A mineur toonladder zijn dat de akkoorden Am (i), Dm (iv), en Cm (v).
In het geval van de C mineur wordt de akkoordprogressie Cm (i), Fm (iv), Gm (v).
Je ziet dat bij een mineurtoonladder alle akkoorden die in de toontrap met een klein Romeins cijfer zijn gekenmerkt, als een mineur akkoord worden gebruikt/gespeeld.

Onderstaand kun je alle mogelijke akkoordprogressies opvragen door op de button "Open" te klikken. Je kunt deze 52 verschillende akkoordprogressies gebruiken om te oefenen, wat dan tevens een mooie oefening in akkoordenleer is. Of je gebruikt de voorbeelden om zelf songs te schrijven.
Als je jezelf ooit hebt afgevraagd hoe het kan dat een gitarist met volkomen vreemde andere artiesten direct muziek kan maken, dan is dat omdat ze hun toonladders en akkoordprogressies volledig uit hun hoofd hebben geleerd. Daarnaast helpt een (zeer) goede kennis van toonladders en akkoordprogressies ook, om je solo's en riffs te verbeteren, zeker als je deze "on the fly" moet spelen (improviseren).

Progressie		Genre	Voorbeeld songs
I - IV		Rock, Folk	Bruce Springsteen - Born in the U.S.A.
I - V		Rock, Pop	Bryan Adams - Summer of 69
I - IV - V		Rock, Pop, Folk, R&B, Dance	Creedence Clearwater Revival - Down on the Corner
I - vi - IV - V		R&B, Soul, 50's/60's	Electric Light Orchestra - Telephone Line
I - V - vi - IV		Rock, Pop, Reggae	Bob Marley - No Woman No Cry
vi - IV - V - I		(Punk) Ballads, Pop, Easy listening	Iggy Pop - The Passenger
IV - I - V - vi		Pop, Rock, R&B	Imagine Dragons - Whatever it Takes
I - IV - vi - V		Rock, Pop	Boston - More Than a Feeling
ii - V - I		Rock, Pop, Jazz	Maroon 5 - Sunday Morning
I - ♭VII - IV		Rock, Pop, Blues	Fleetwood Mac - Don't Stop
I - II - IV - I		Rock, Pop, 60's/70's	Thin Lizzy - Boys Are Back in Town
I - iii - IV - V		Rock Ballads, Blues, Pop	Elton John - Crocodile Rock
i - ♭VII - ♭VI - V		Rock, Pop, Flamenco, R&B	Foreigner - Feels Like the First Time
I - V - ♭VII - IV		Rock, Pop, Blues	Prince - Let's Go Crazy
I - vi - iii - V		Jazz, Pop, Rock	The Clash - Train in Vain
I - vi - ii - V		Rock, Pop, Jazz, Easy Listening	Four Seasons - Sherry
I - IV - I - V - I		Rock, Blues, R&B	B.B. King - The Thrill is Gone
ii - ♭VII - I		Rock, Blues, Jazz, R&B	Jimi Hendrix - All Along the Watchtower
I - ♯Idim - ii - V		Pop, Rock, R&B, Easy Listening	George Harrison - My Sweet Lord
I - ♭III - ♭VII - IV		Rock, Pop, Blues, Jazz	Lenny Kravitz - Fly Away
I - Iaug - I6 - I7		Pop, Easy Listening, Jazz, R&B	Stevie Wonder - For Once in My Life
I - i		(Punk) Rock, Pop, Dance, R&B	The Police - Synchronicity II
i - V - i - ♭VIII - ♭III - ♭VII - V		Gebaseerd op klassieke muziek	Vangelis - Conquest of Paradise
I - VI7 - II7 - V7		Blues, Jazz, Folk, Pop	Arlo Guthrie - Alice's Restaurant
I - V - vi - iii - IV - I - IV - V		Pop, Rock, Dance, R&B	Kylie Minogue - I Should Be So Lucky
I - IV - II - V		Rock, Pop, Blues, 60's/70's	The Rolling Stones - Honkey Tonk Women
ii - iii - V - vi		Blues, Jazz, R&B, Pop, Dance	Bill Withers - Ain't No Sunshine
I - IV - ii - V		Pop, R&B, Rock, Blues, Easy Listening	Beach Boys - Wouldn't It Be Nice
i - iv - v		Blues, Rock, Pop, (Latin) Jazz, R&B	Santana - Black Magic Woman
I - III - vi - IV		Rock, Pop, R&B, Dance	Kate Perry - If We Ever Meet Again
I - ii - iii - V		(Punk)Rock, Pop, R&B	The Cure - Boys Don't Cry
IV - V - iii - vi		R&B, Pop, Dance	Madonna - Holiday
i - III - iv - v		R&B, Pop, Easy Listening	Johnny Cash - God's Gonna Cut You Down
i - VII - v - VI		Pop, Rock, R&B	The Police - Wrapped Around Your Finger
i - ♭III - ♭VI - V		Pop, Rock, Dance	U2 - Sunday Bloody Sunday
I - ♭VII		Rock, Pop, Blues, Grunge	Nirvana - Come As You Are
i - ♭VI - ♭VII		Rock, Pop, Blues	Dire Straits - Sultans of Swing
I - IV - iv		Rock, Pop, R&B	Pink Floyd - Nobody Home
I - II - ii		Jazz, R&B, Easy Listening	Antonio Jobim - Girl from Ipanema
I - v - ii		Jazz, R&B, Pop, Rock	Coldplay - Clocks
I - III - IV - iv		Pop, Rock, 60's/70's	David Bowie - Space Oddity
iii - vi - ii - V		Pop, Rock, Soul, Dance	Queen - Don't Stop Me Now
I - ii - iii - IV		Pop, Rock, Soul, R&B	Billy Joel - Uptown Girl
I - ♭III - IV		Pop, Rock, R&B, Blues, 60's/70's	Jimi Hendrix - Purple Haze
I - VII - ♭VII - VI - ♭VI - V		Rock, Blues, R&B, Soul, Dance	Eagles - Hotel California
I - VI - ii - V		Rock, Blues, Pop	Van Morrison - Gypsy in My Soul
I - iii		Rock, Pop, Blues,R&B, Dance	Alan Parsons Project - Eye in the Sky
I - III - IV - VI		Grunge, Rock, Pop, 60's/70's	Nirvana - Smells Like Teen Spirit
I - ii - IV		60's/70's, Pop, Rock, R&B	Lou Reed - Walk on the Wild Side
I - v		(Latin)Rock, R&B, Jazz, 60's/70's	Santana - Evil Ways
i - VII - III - VI		(Pop, Rock, R&B	One Republic - All the Right Moves
I - vi - IV - ii - iii - V		Pop, Rock, R&B, Easy Listening, Jazz	Lady Antebellum - American Honey

Akkoordprogressies perfectioneren

---

Natuurlijk is het zo, dat de akkoordprogressies zoals je in de vorige paragraaf hebt gezien, niet generiek zijn, heel vaak worden er extra akkoorden toegevoegd, of worden akkoorden uitgebreid. Rockmuziek bijvoorbeeld zit boordevol een I - IV -V⁷, zoals bijvoorbeeld een progressie als E -A - B⁷. Het septiem akkoord geeft in deze progressie bijvoorbeeld een extra spanning in de melodie.

Funkmuziek daarentegen gebruikt weer heel veel none-akkoorden, zoals bijvoorbeeld een Cadd9 akkoord, of een C7/9 akkoord, waarbij de septiem met een extra toon is uitgebreid naar een none akkoord. Ook mineur akkoorden worden op dezelfde manier in funkmuziek gebruikt. In funkmuziek worden heel vaak Barré akkoorden gebruikt omdat je dan heel gemakkelijk een akkoord kunt dempen, of dead notes kunt spelen (zie het website onderdeel "Tabulatuur lezen").

In de jazzmuziek komt de none ook heel veel voor, en deels zijn dat dezelfde akkoorden als je in de funkmuziek aantreft. zoals Nile Rodgers, één van 's werelds meest bekende funkgitaristen (Chiq, Sister Sledge), en topproducer voor o.a. Madonna, Duran Duran en David Bowie, al eens heeft gezegd: ‘Ik hoor geen verschil tussen Jazz en Funk akkoorden. Syncopen en dempen horen bij allebei’.
De allerbelangrijkste en meest gebruikte jazz akkoordprogressie maakt slechts gebruik van 3 type akkoorden: het majeur septiemakkoord, het mineur septiemakkoord en het dominant septiemakkoord, bijvoorbeeld iets in de trant van G6/9, Am7, Bm7.

Kortom: er is nog heel veel te leren over akkoordprogressies, afhankelijk van het type muziek dat je wilt spelen. Voor deze paragraaf is het nu belangrijk om te kijken hoe je de basiskennis van akkoordprogressies een beetje "spicing up" kunt geven, waarbij de meest handige (en leuke) manier is, om heel veel songs te spelen. Dat is prachtig oefenmateriaal, je gaat akkoordprogressies spelenderwijs herkennen.

We hebben al besproken dat je voor funk en jazz aug (augmented/overmatig) en dim (diminished/verminderd) akkoorden kunt toevoegen. Ga je heavy metal spelen of zelf heavy metal songs schrijven, dan zul je minder aandacht besteden aan de "blue notes" en de dominant septiem akkoorden, maar veel meer aandacht schenken aan mineur en drieklank akkoordprogressies, of power chords (zie het website onderdeel "Akkoorden diagrammen").

Een krachtig hulpmiddel om akkoordprogressies in een song interessant te maken, is het vervangen (substitueren) van akkoorden. Daarvoor bestaan er een aantal simpele methodes, bijvoorbeeld het akkoord uitbreiden (je gaat van een drieklank naar een vierklank). Daarmee vervang je natuurlijk niet direct het akkoord, maar de kwaliteit van het akkoord (de klank) verandert er wel degelijk door.
Je ziet hiernaast het voorbeeld van een standaard D akkoord, wat met nogmaals een grondtoon D en de terts F♯ is uitgebreid.

Er zijn een aantal standaard vervangingen binnen akkoordprogressies mogelijk, de meest voorkomende laten we in onderstaande tabel zien, waarbij we uitgaan van het basis C akkoord.

Moduleren

---

Het moduleren in een muziekstuk (het wijzigen van de toonsoort) gebeurt vaak in popmuziek om een song minder "saai" te maken. Door telkens in dezelfde toonladder (toonsoort) te blijven spelen en zingen, zit er voor de luisteraar weinig spanning in een song, tenzij je natuurlijk heel veel afwisseling met verschillende instrumenten en solo's en riffs spelen, in het muziekstuk opneemt.
Modulatie betekent kortweg gezegd: een verandering van de toonsoort. Een overgang van de ene toonsoort naar de andere toonsoort. Meestal is die verandering niet blijvend (zeker niet in popmuziek) en is de andere toonsoort even een soort "uitstapje" of "tussenstukje", om daarna weer in de oorspronkelijke toonsoort terug te keren, en de song daarmee af te sluiten.

Voordat we ingaan op de drie verschillende soorten modulaties, verhelderen we eerst twee begrippen die het karakter van een modulatie beschrijven. Als je een verandering van toonsoort hebt, kan dat plotseling of geleidelijk gebeuren.

• Plotselinge modulatie: je hebt een verandering van toonsoort waarbij er géén gemeenschappelijk akkoord tussen de toonsoorten is. Er is geen vloeiende overgang van akkoorden.
• Geleidelijke modulatie: je hebt een verandering van toonsoort waarbij er wel gemeenschappelijke akkoorden tussen de toonsoorten zijn. Er is een vloeiende overgang.

De drie soorten modulaties die in muzikaal opzicht het meest interessant zijn, vallen in de categorie "geleidelijke modulatie".

Koude modulatie

Voordat we de geleidelijke modulatie gaan behandelen, geven we eerst even een voorbeled van een koude of plotselinge modulatie. Je gaat dan als het ware zonder enige muzikale overgang direct van de ene naar de andere toonsoort.

Stel dat we het volgende akkoordenschema gebruiken in de C toonladder, en we zetten er de toontrappen in Romeinse cijfers bij:

Zou je nu deze toonladder volgorde I, V, vi en IV gebruiken voor de D toonladder, omdat je een koude (abrupte) modulatie van d eC toonladder naar de D toonladder wilt maken, dan zien de akkoorden in de D toonladder er als volgt uit:

Achter elkaar gezet wordt het schema voor het muziekstuk dan:
Speel je dit zo achter elkaar, dan klinkt dit bijzonder abrupt en plotseling. Wat je eigenlijk wilt, is een soepele overgang tussen beide toonsoorten. dus een geleidelijke modulatie.

Diatonische modulatie

Bij een diatonische modulatie moduleer je op basis van een standaard gemeenschappelijk akkoord in de uitgangs- en de doeltoonsoort.
Stel je wilt een modulatie van de toonsoort C-majeur naar G-majeur. C-majeur is dan de uitgangstoonsoort, en G-majeur is de doeltoonsoort.
Je hebt dus een akkoord nodig dat zowel in de uitgangstoonsoort C-majeur als in doeltoonsoort G-majeur voorkomt. Dat gemeenschappelijke akkoord tussen beide toonsoorten noemen we een spil-akkoord. Je gaat dat spil-akkoord gebruiken om te moduleren van de toonsoort C-majeur naar de toonsoort G-majeur.

Welke akkoorden komen "standaard" voor in de toonsoort C-majeur? Dat zijn de volgende 7 akkoorden (we noteren tegelijkertijd achter ieder akkoord de drieklank waaruit het akkoord bestaat):


Welke akkoorden komen "standaard" voor in de toonsoort G-majeur?


Welke spilakkoorden (gemeenschappelijke akkoorden) zijn er dus tussen de toonsoorten C-majeur en G-majeur? Dat zijn er 4:
C, Em, G en Am.

Stel dat je een akkoordenprogressie in C hebt die als volgt is: C  F  G  C
Dan kun je, na deze akkoordprogressie, als spil-akkoord een Em spelen en vervolgens een akkoordenschema in G-majeur spelen, zoals C  D  G.
Dus je krijgt in totaal het volgende akkoordenprogressie-schema: C  F  G  C  Em  C  D  G.

Deze overgang klinkt vloeiend en soepel, omdat je een akkoord gebruikt dat beide toonsoorten gemeenschappelijk hebben. En omdat je een gemeenschappelijk akkoord (spil-akkoord) hebt gebruikt dat standaard in de toonsoorten voorkomt, noemen we de overgang een "diatonische modulatie".

Chromatische modulatie

Bij een chromatische modulatie moduleer je op basis van een "aangepast gemeenschappelijk akkoord" in de uitgangs- en de doeltoonsoort.
Chromatisch betekent dat je afstanden tussen de tonen een halve toon zijn (op je gitaar een fret-afstand), bijvoorbeeld als je van de toon C naar de toon C♯ gaat.
Wat is het verschil met een diatonische modulatie? Het verschil is dat je het gemeenschappelijke akkoord hebt verkregen door één toon in je akkoord met een halve toon te verlagen of te verhogen. Daarbij heb je dus niet de standaardakkoorden uit de toonladder gebruikt, de aanpassing is "chromatisch" gedaan.

Laten we dit weer via een voorbeeld verduidelijken.

Stel je wilt een modulatie maken van de toonsoort C-majeur naar Ab-majeur. Welke akkoorden komen "standaard" voor in de beide toonsoorten?:
Zoals je ziet is er geen enkele spil-akkoord tussen de beide toonsoorten C-majeur en Ab-majeur.
Stel nu in de toonsoort C-majeur het F-akkoord (F-A-C) aanpast naar Fm (F-A♭-C), dan heb je wel een gemeenschappelijk akkoord. Omdat je de toon A hiervoor met een halve toon hebt moeten verlagen naar de toon A♭, is er sprake van chromatiek.
Deze aanpassing is heel normaal en gangbaar in de muziek, zeker als toonsoorten wat "ver" uit elkaar liggen. Een akkoordenprogressie-schema met deze chromatische modulatie kan er als volgt uitzien:
C  F  G  C  Fm  D♭  E♭  A♭.

Deze overgang klinkt vloeiend en soepel omdat je ook nu weer een akkoord gebruikt dat beide toonsoorten gemeenschappelijk hebben. Daarom is het een geleidelijke modulatie. Maar omdat je dat spil-akkoord hebt verkregen door één toon met een half te verlagen, noemen we de overgang een "chromatische modulatie" en niet een "diatonische modulatie".

Enharmonische modulatie

Bij een enharmonische modulatie moduleer je op basis van een "gemeenschappelijk klinkend" akkoord in de uitgangs- en de doeltoonsoort. Maar je schrijft het akkoord met andere notennamen op, afhankelijk van in welke toonsoort je zit.

Er is sprake van enharmonie wanneer je een toon of akkoord op twee verschillende manieren opschrijft. De schrijfwijze is dus verschillend, maar ze klinken wel hetzelfde. Dat is de definitie van enharmonie.
De toon of het akkoord F♯ klinkt hetzelfde als G♭, alleen wordt het anders opgeschreven.

Voor enharmonisch moduleren wordt vaak het verminderd-septiemakkoord gebruikt, dat in de muziek wordt genoteerd als een dim7 akkoord.

Een voorbeeld van een dergelijk akkoord is het E♭^dim7 akkoord, dat uit de volgende vier tonen bestaat: E♭  G♭  A  C.
Dit akkoord zullen we wat toelichten, en hierbij wordt de theorie wat abstract.
We hebben zojuist gezegd dat je E♭^dim7 ook anders kunt opschrijven, bijvoorbeeld als D♯  F♯  A  C.
Precies hetzelfde akkoord qua klank, maar alleen afwijkend in de notatie. Je noemt het nu ook anders: D♯^dim7 en niet een E♭^dim7.
Ook kan je bij dit D♯^dim7 akkoord de volgorde van de 4 tonen veranderen, bijvoorbeeld in A  C  D♯  F♯.
Verder klinkt een dim7-akkoord in een akkoordenprogressie het mooiste, als het akkoord dat erop volgt een halve toon hoger of lager ligt. Dus na een E♭^dim7 akkoord volgt bijvoorbeeld een Dm akkoord.

Nu een voorbeeld vanuit de C (majeur) toonladder, waarbij we willen moduleren naar de F♯ (majeur) toonladder.
De akkoordenprogressie in de C toonladder is: C  Dm  Em  E♭^dim7  Dm  G  C.
We gaan niet het hele akkoordenschema gebruiken, maar alleen de eerste helft. Dan kun je bijvoorbeeld op het moment dat je E♭^dim7 speelt al meteen moduleren naar de F♯ toonladder.
In je hoofd denk je E♭^dim7 akkoord eventjes om in andere tonen (D♯  F♯  A  C).
Je verandert daarna de volgorde van de tonen naar A  C  D♯  F♯, wat het A^dim7 akkoord oplevert. Vervolgens speel je een akkoordenschema in F♯ majeur zoals F♯/A♯  B  C♯  F♯  .

De complete, gemoduleerde akkoordenprogressie wordt dan C   Dm   Em   [E♭^dim7 = A^dim7]   F♯/A♯   B   C♯   F♯.
Je hebt nu een "gemeenschappelijk klinkend" akkoord maar met een andere notatie gebruikt tussen twee toonsoorten. Zo’n overgang noemen we een "enharmonische modulatie".

Tot slot

---

Als aanvulling op de theorie van dit website-onderdeel raden we je aan om naar het deel "Programma's & Downloads" te navigeren. Je vindt daar een grote hoeveelheid online en offline applicaties die je verder helpen met het uitdiepen van de theorie, en je ondersteunen bij het verder professionaliseren van je muziekkennis en je gitaarspel.

bronnen: Rudolf Rasch - Nootzaken: Hoofdstuk 7: Melodie, Preludium.nl, Giancarlo Facoetti (FaChords Guitar), Hal Leonard; Play Along Funk, Rick Peckham: Jazz Guitar Chord Dictionary, Harmanus Music.